خاطرات
ا- اضرار و ایذاء
الف- فتاوی مراجع تقلید
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
بر عزاداران عزیز لازم است از کارهایی که موجب وهن مذهب میگردد و یا آسیبی به بدن آنها وارد میکند، خودداری کنند. (، ذیل کلمه قمه زنیmakaremshirazi.orgپایگاه اینترنتی)
ب- سایر علما
حضرت آیت الله احمدی میانجی (قدسسره)
... اگر فقهاء عظام(رحمه الله علیهم اجمعین) گاهی در فتاوی بشرط عدم ضرر به نفس تجویز نمودهاند، قطع نظر از عنوان وهن مذهب بوده است و همچنین کارهایی که به نحوی عقیده شیعه در دنیا معرفی میشود ولو اینکه عامل، چنین قصدی ندارد، باز به عنوان بدعت حرام میشود، علاوه بعد از حکم ولی امر مسلمین، دیگر جای این سوال نیست و اطاعت معظم له واجب است.
فتوای آیه الله علامه امین عاملی(قدسسره)
قمهزنی و اعمالی دیگر از این قبیل در مراسم عزاداری حسینی به حکم عقل و شرع حرام است و زخمی ساختن سر، که نه سود دنیوی دارد و نه اجر اخروی، ایذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعهی اهل بیت را در انظار مردم مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشی قلمداد میکنند و شکی نیست که این اعمال ناشی از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایتخدا و پیامبر و اهل بیت اطهار نیست و البته تغییر نام این اعمال در ماهیت و حکم شرعی آن که حرمت است، تغییری نمیدهد.(اعیان الشیعه، ج 10، ص 363)
آیت الله سید محمود شاهرودی
بسمه تعالی
بدون شک برپایی مراسم عزاداری و سوگواری نسبت به ائمه اطهار و اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام)، خصوصا در مصیبت جانسوزحضرت ابی عبدالله الحسین(علیه السلام) امری مهم و بلکه یکی از فرائض و واجبات کفائی است، لیکن در کیفیت برگزاری مراسم وشیوه های آن بایستی سه شرط را مد نظر قرار داد:
1- آنکه موجب ضرر به شخص برگزار کننده و یا دیگران نشود و این شرط را هر مکلفی می تواند
تشخیص دهد...(قم 4/محرم الحرام 1415 سید محمود شاهرودی)
حضرت آیت الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء
اگر بخواهیم موافق قواعد فقهی و استنباط احکام شرعی در مورد مسأله لطمه به صورت زدن و اعمالی از این
قبیل همچون قمه زنی و... که در این روزگار جریان دارند، نظر دهیم، به چیزی جز حرمت دست نیافته و چاره ای جز فتوا به منع و تحریم آنها نخواهیم داشت؛ زیرا هیچ مخصّصی که بتواند عمومات حرمت اضرار و ایذاء به بدن و حرمت به خطر انداختن جان انسانی را د راین موارد تخصیص زده باشد، وجود نداشته و دلیلی نداریم که بتوان این موارد را از حکم به حرمت خارج نمود... این د رحالی است که بیشتر اشخاصی که این کارها را انجام می دهند، بیشتر از روی تظاهر، ریا، تعصب و تملّق به عمل می آورند، بی آن که قصدی درست و نیت صالحی داشته باشند. که از این جهت نیز خای از اشکال نبوده، بلکه حرام بودن آن به خاطر برخی از دلایل زمانی و مکانی مضاعف خواهد بود. (الفردوس الأعلاء، ص 22-19)
2- عدم وجود سند شرعی برای آن
الف- فتاوی مراجع تقلید
حضرت آیت الله العظمی صالحی مازندرانی(قدسسره)
باسمه العلیم. از منابع فقه چه لبیه و چه لفظیه بالخصوص او بالاطلاق او العموم جواز و اباحه قمهزنی فضلا از رجحان آن در مراسم عزاداری سالار شهیدان امام حسین(علیه السلام) مستفاد نمیگردد، بلکه مقتضای ادله و عناوین ثانویه حرمت و عدم جواز است. لذا اجتناب از آن واجب و لازم است. برادران ایمانی میدانند که قمه را باید بر فرق قمه کشان خائن و قداره بندان جانی زد . (محرم الحرام 1415 - خرداد 1373)
ب- سایر علما
شهید آیه الله مرتضی مطهری(قدسسره)
قمه زنی در شرایط فعلی هیچ دلیل عقلی و نقلی بر آن نداریم و یکی از مصادیق بارز تحریف محسوب می گردد و حداقل اینکه در زمان فعلی، باعث زیر سوال رفتن تشیع می گردد. از برنامه هایی که هیچ ارتباطی با اهداف امام حسین(علیه السلام) ندارد، تیغ، قمه و قفل زدن است. قمه زدن هم همین طور است؛ این کار، کار غلطی است. یک عده قمه ها را بگیرند، به سرهای خودشان بزنند و خون ها را بریزند که چه شود؟ کجای این حرکت، عزاداری است.(حوزه و روحانیت، ج 2، ص 173.)
3. بدعت بودن قمهزنی
حضرت آیت الله علی مشکینی(قدسسره)
... عزاداری آن حضرت عمل سیاسی است، پس باید ازمخلوط شدن کارهایی که جنبه سیاسی آن را مخدوش و یا عنوان خرافیت و وهن اسلام می بخشد، اجتناب نمود. حتی اگر شخص قمهزن، قصد صدمه خوردن اسلام را نداشته باشد، باز بدعت و حرام است.
4. لزوم تبعیت از حکم ولی فقیه در حرمت قمهزنی
الف- فتاوی مراجع تقلید
حضرت آیت الله العظمی اراکی(قدسسره)
دستور ولی امر مسلمین مبنی بر جلوگیری از اعمال خرافی درعزاداری محرم لازم الاطاعه است.(. رجوع کنید به کتاب "پیرامون عزاداری عاشورا"، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ص 37)53
حضرت آیت الله العظمی حسین مظاهری
سؤال: قمه زدن از نظر فقهی چه حکمی دارد؟
چون ولایت فقیه نهی از آن کردهاند، همه باید از این کار پرهیز کنند؛ گرچه مقلّد کسی باشند که جایز بداند.
(به نقل از پایگاه اطلاعرسانیwww.almazaheri.ir)
5. وهن بودن قمه زنی
الف- فتاوی مراجع تقلید
حضرت امام خمینی(قدساللهنفسهالزکیه)
بسمه تعالی در وضع موجود قمه نزنند، و شبیه خوانی اگر مشتمل بر محرمات و موجب وهن مذهب نباشد، مانع ندارد؛ اگر چه روضه خوانی بهتر است و عزاداری برای سید مظلومان از افضل قربات است. (استفتاءات امام، ج 3، سؤالات متفرقه، س 37)
حضرت آیت الله العظمی خویی(قدسسره)
اگر قمهزنی و زنجیر زنی با قلابهای فلزی که در ماه محرم انجام میگیرد، منجر به ضرر و زیان قابل توجهی شده و یا هتک، تمسخر و توهین به دین و مذهب را به دنبال آورد، جایز نیست. (المسائل الشرعیه، استفتاءات الامام الخویی، العبادات؛ و الطریق النجاه، ج 2، ص 445)
حضرت آیت الله العظمی خامنهای
قمهزنی علاوه بر اینکه از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمیشود و سابقهای در عصر ائمه(ع) و زمانهای بعد از آن ندارد و تأییدی هم به شکل خاص یا عام از معصوم (ع) در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب میشود؛ بنابراین در هیچ حالتی جایز نیست. و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد، نذر واجد شرایط صحّت و انعقاد نیست.(اجوبه الاستفتاءات، س 1461)
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
بر عزاداران عزیز لازم است از کارهایی که موجب وهن مذهب میگردد و یا آسیبی به بدن آنها وارد میکند، خودداری کنند.(makaremshirazi.org ، کلمه قمه زنی)
حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ جواد تبریزی(قدسسره)
عزاداری خامس آل عبا از مهمترین شعائر دینی و رمز بقای تشیع میباشد؛ ولی بر عزاداران عزیز لازم است از کارهایی که موجب وهن مذهب و سوء استفاده دشمنان اسلام و اهل بیت(علیهم السلام) میشود، اجتناب کنند.(. درباره فتوای ایه الله تبریزی متاسفانه نقل قولهای ناصحیحی منتشر شده است؛ برای دست یافتن به فتوای ایشان ، به ذکر سه مساله از سایت دفتر معظم له میپردازیم؛
سوال 1832- این افرادی که در مجالس سوگواری ائمه اطهار (علیهم السلام) بسیار سینه می زنند و بدن خود را سُرخ می کنند و از حالت خود خارج می شوند، آیا کار درستی انجام میدهند؟ جواب: بسمه تعالی؛ مانعی ندارد و داخل عنوان جزع است و جزع بر ائمه (سلام الله علیهم) مستحب است؛ والله العالم."
اما در جواب سوال 1851، قمه زنی را به عنوان جزع بودن نمیپذیرند:
سوال 1851: در زمان حاضر قمه زدن برای امام حسین (علیه السلام) یا به عشق امام حسین(علیه السلام)چه حکمی دارد؟
جواب: بسمه تعالی؛ عزاداری حضرت سید الشهداء (علیه السلام) و سایر معصومین (علیهم السلام) به هر صورتی که عنوان جزع بر آن منطبق باشد، مطلوبیت شرعی دارد. قمه زنی فی نفسه مانعی ندارد، و لکن دخول آن در جزع محل بحث می باشد؛ والله العالم. )54 (استفتاءات، س2003 و 2012 و 2014)
الف- فتاوی مراجع تقلید
حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی(قدسسره)
با توجه به گرایشی که نسبت به اسلام و تشیع بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در اکثر نقاط جهان پیدا شده، و ایران اسلامی به عنوان امّ القرای جهان اسلام شناخته می شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام مطرح است، لازم است در رابطه با مسایل سوگواری و عزاداری سالار شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین (علیه السلام)به گونه ای عمل شود که موجب گرایش بیشتر و علاقمندی شدیدتر به آن حضرت و هدف مقدس وی گردد. پیداست در این شرایط، مسأله قمه زدن نه تنها چنین نقشی ندارد، بلکه به علّت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد. لذا لازم است شیعیان علاقمند به مکتب امام حسین (علیه السلام) از آن خودداری کنند. و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد، نذر واجد شرایط صحّت و انعقاد نیست. (جامعالمسائل، ج، س 2173.1)
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی
مکتب سالار شهیدان حضرت ابی عبد الله علیه السلام، مکتب امر به معروف و نهی از منکر و چشمه جوشان ارزشهای اسلامی است و تاریخ خونبار عاشورا همیشه با آفریدن حماسه ها و موج ها و با به حرکت در آوردن احساسات و عواطف، الهام بخش کلیه نهضت ها و قیام هایی که علیه ظالمان و جباران روزگار صورت گرفته، بوده است... این خاطره به جوش آورنده خونهایی است که در دل علاقه مندان این مکتب موج می زند. مخصوصا در جهان کنونی که دشمنان اسلام از اسلام سیلی خورده و منافع نامشروع خود را از دست رفته می بینند، در فکر انتقام گرفتن از اسلام ناب محمدی هستند، لذا لازم است (شیعیان) با مراسم عزاداری کار زینبی بکنند یعنی با منطق اسلام توام و از هرگونه حرکتی که این دین مقدس را بی منطق قلمداد نماید، منزه باشد و عزاداران محترم و متعهد به جای اینکه قمه را فرق خود بکوبند در فکر آن باشند، قمه را بر سر دشمنان اسلام که اراضی آنان را اشغال و در فکر تضعیف آنان می باشند و منابع آنان را غارت و بالاخره هر روزی با ترفند جدیدی حیات اسلامی آنان را به مخاطره می اندازند، بکوبند. (استفتاءات، ج 2، س 597.)
ب- سایر علما
حضرت آیت الله محمد ابراهیم جناتی
از انجام این کارهای ناشایست، وهن آور، نسنجیده و خرافی که در مبانی فقهی و پایه های شناخت احکام شرعی ریشه ندارد و موجب لکه دار شدن چهره برجسته و درخشان دین و تشیع است، پرهیز شود.
فصل چهارم- علل صدور حکم حکومتی رهبر معظم انقلاب درباره قمهزنی
مطالب ارائه شده در این فصل، از بیانات رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنهای(ادام الله ظله) گزینش و ارائه شده است.
مقدمه
بنده خیلی متأسفم که بگویم در این سه، چهار سال اخیر، برخی کارها در ارتباط با مراسم عزاداری ماه محرّم دیده شده است که دستهایی به غلط، آن را در جامعهی ما ترویج کردهاند. کارهایی را باب میکنند و رواج میدهند که هر کس ناظرِ آن باشد، برایش سؤال به وجود میآید. به عنوان مثال، در قدیمالایام بین طبقهی عوامالنّاس معمول بود که در روزهای عزاداری، به بدن خودشان قفل میزدند! البته، پس از مدتی، بزرگان و علما آن را منع کردند و این رسمِ غلط برافتاد... قمه زدن نیز همینطور است. قمه زدن هم از کارهای خلاف است.(. بیاناتدر جمع روحانیون استان "کهگیلویه و بویراحمد" در آستانهی ماه محرم17/03/1373)55
ماهیت قمه زنی
الف- جعلی بودن
قمه زدن، سنّتی جعلی است. از اموری است که مربوط به دین نیست و بلاشک، خدا هم از انجام آن راضی نیست.(. همان)56
ب- بدعت بودن
من حقیقتاً هر چه فکر کردم، دیدم نمیتوانم این مطلب - قمه زدن - را که قطعاً یک خلاف و یک بدعت است، به اطّلاع مردم عزیزمان نرسانم. این کار را نکنند؛ بنده راضی نیستم.(. همان)57
ج- نماد وهن مذهب تشیع
اینجانب میبینم که چگونه اخلاص و محبّت مردم به سالار شهیدان حضرت اباعبداللَّهالحسین (علیهالسّلام) مورد جفا در قضاوتهای جهانی واقع میشود، چگونه درک روشنبینانهی آنان در اعتقاد به مقام والای اهل بیت (علیهمالسّلام)، به خاطر بعضی اعمال جاهلانه، حمل بر اموری میشود که از ساحت شیعه و ائمهی بزرگوارشان بسی دور است... میبینم که بعض اعمالی که هیچ ریشهی دینی هم ندارد، بهانه به دست دشمن مغرض میدهد که بدان وسیله هم اسلام و تشیّع را -العیاذباللَّه- به عنوان آئین خرافه معرفی کنند.(. پاسخ به نامهی امام جمعهی اردبیل حجةالاسلام والمسلمین آقای مروج 27/03/1373)58
د- خرافی بودن و مصداق عزاداری نبودن قمه زنی
کارِ غلطی است که عدّهای قمه به دست بگیرند و به سر خودشان بزنند و خون بریزند. این کار را میکنند که چه بشود؟! کجای این حرکت، عزاداری است؟! البته، دست بر سر زدن، به نوعی نشانهی عزاداری است. شما بارها دیدهاید، کسانی که مصیبتی برایشان پیش میآید، بر سر و سینهی خود میکوبند. این نشانهی عزاداری معمولی است. اما شما تا به حال کجا دیدهاید که فردی به خاطر رویکرد مصیبتِ عزیزترین عزیزانش، با شمشیر بر مغز خود بکوبد و از سرِ خود خون جاری کند؟! کجای این کار، عزاداری است؟!(. بیانات در جمع روحانیون استان "کهگیلویه و بویراحمد" در آستانهی ماه محرم17/03/1373)59
آثار وبازتابهای منفی قمه زنی
الف- مخدوش شدن چهره تشیع
نباید کاری کنیم که آحاد جامعهی اسلامی برتر، یعنی جامعهی محبِّ اهلبیت(علیهمالسّلام) که به نام مقدس ولی عصر(ارواحنافداه)، به نام حسینبنعلی(علیهالسّلام) و به نام امیرالمؤمنین(علیهالصّلاهوالسّلام) مفتخرند، در نظر مسلمانان و غیرمسلمانان عالم، به عنوان یک گروه آدمهای خرافی بیمنطق معرفی شوند.(. همان)60
ب- سوء استفاده دشمن از قمه زنی برای تبلیغ بر ضد تشیع
میبینم که چگونه عزاداری بر جگرگوشگان زهرای اطهر (علیهمالسّلام) مورد تبلیغ سوء دشمنان متعصّب و تبلیغاتچیهای شیطان استعمار قرار میگیرد، میبینم که بعض اعمالی که هیچ ریشهی دینی هم ندارد، بهانه به دست دشمن مغرض میدهد که بدان وسیله هم اسلام و تشیّع را العیاذباللَّه به عنوان آئین خرافه معرفی کنند و هم بغض و عداوت خود را نسبت به نظام مقدّس جمهوری اسلامی در تبلیغات خود آشکار سازند.(- پاسخ به نامهی امام جمعهی اردبیل حجةالاسلام والمسلمین آقای مروج 27/03/1373)61
من در دو، سه سال قبل از این، راجع به قمهزدن مطلبی را گفتم و مردم عزیز ما، آن مطلب را با همهی وجود پذیرفتند و عمل کردند. اخیراً مطلبی را کسی به من گفت که خیلی برایم جالب و عجیب بود. برای شما هم آن مطلب را نقل میکنم. کسی که با مسائل کشور شوروی سابق و این بخشی که شیعهنشین است - جمهوری آذربایجان - آشنا بود، میگفت: آن زمان که کمونیستها بر منطقهی آذربایجان شوروی سابق مسلّط شدند، همهی آثار اسلامی را از آنجا محو کردند. مثلاً مساجد را به انبار تبدیل کردند، سالنهای دینی و حسینیهها را به چیزهای دیگری تبدیل کردند و هیچ نشانهای از اسلام و دین و تشیّع باقی نگذاشتند. فقط یک چیز را اجازه دادند و آن، قمه زدن بود! دستورالعمل رؤسای کمونیستی به زیردستان خودشان این بود که مسلمانان حق ندارند نماز بخوانند، نماز جماعت برگزار کنند، قرآن بخوانند، عزاداری کنند، هیچ کار دینی نباید بکنند؛ اما اجازه دارند قمه بزنند! چرا؟ چون قمه زدن، برای آنها یک وسیلهی تبلیغ بر ضدّ دین و بر ضدّ تشیع بود. بنابراین، گاهی دشمن از بعضی چیزها، این گونه علیه دین استفاده میکند. هر جا خرافات به میان آید، دین خالص بدنام خواهد شد(- بیانات در اجتماع بزرگ مردم در صحن امام خمینی(ره) مشهد مقدس رضوی01/01/1376)62.
ج- ضایع شدن فداکاری گذشتگان برای حفظ آبروی تشیع
شیعهی محبّ و مخلصی که در روز عاشورا با قمه سر و روی خود و حتی کودکان خردسال خود را خونین میکند، آیا راضی است که با این عمل خود در روزگاری که هزاران چشم عیبجو و هزاران زبان بدگو، در پی بد معرّفی کردن اسلام و تشیع است، عمل او را مستمسک دشمنی خود قرار بدهد؟ آیا راضی است که با تظاهر به این عمل، خون دهها هزار جوان بسیجی صفت عاشق را که برای آبرو دادن به اسلام و تشیّع و نظام جمهوری اسلامی بر زمین ریخته شده است، ضایع سازد؟(. پاسخ رهبر معظم انقلاب به نامهی امام جمعهی اردبیل حجةالاسلام والمسلمین آقای مروج 27/03/1373)63
3. ضرورت مقابله با قمه زنی
میدانم عدّهای خواهند گفت: "حق این بود که فلانی اسم قمه را نمیآورد." خواهند گفت: "شما به قمه زدن چه کار داشتید؟ عدّهای میزنند؛ بگذارید بزنند!" نه؛ نمیشود در مقابل این کارِ غلط سکوت کرد. اگر به گونهای که طی چهار، پنج سال اخیرِ بعد از جنگ، قمه زدن را ترویج کردند و هنوز هم میکنند، در زمان حیات مبارک امام (رضواناللَّهعلیه) ترویج میکردند، قطعاً ایشان در مقابل این قضیه میایستادند.(- بیانات در جمع روحانیون استان "کهگیلویه و بویراحمد" در آستانهی ماه محرم17/03/1373)64
الف- توجه به عوامل ترویج قمه زنی
این کار، قطعاً خلاف است. امام حسین(علیهالسّلام)، به این معنا راضی نیست. من نمیدانم کدام سلیقههایی و از کجا این بدعتهای عجیب و خلاف را وارد جوامع اسلامی و جامعهی انقلابی ما میکنند؟!(- همان)65
ب- علت عدم موضعگیری علمای سلف
علمای سلف دستشان بسته بود و نمیتوانستند بگویند "این کار، غلط و خلاف است." امروز روز حاکمیت اسلام و روز جلوهی اسلام است.(- همان)66
ج- تبیین اولویت ضررهای اجتماعی قمهزنی نسبت به ضررهای فردی آن
آنچه از قول مراجع سلف (رحمتاللَّهعلیهم) نقل شده است، بیش از این نیست که اگر این کار ضرر معتنیبه ندارد جایز است؟ آیا سبک کردن شیعه در افکار جهانیان ضرر معتنیبه نیست؟ آیا مخدوش کردن محبّت و عشق شیعیان به خاندان مظلوم پیامبر (صلّیاللَّهعلیهواله) و بخصوص شیفتگی بیحد و حصر آنان به سالار شهیدان (علیهالسّلام) را بد جلوه دادن، ضرر نیست؟ کدام ضرر از این بالاتر است؟(- پاسخ به نامهی امام جمعهی اردبیل حجةالاسلام والمسلمین آقای مروج 27/03/1373)67