تاریخچه قمه‌زنی

1.‏ قمه‏زنی چیست؟
 
قمه‏زنی مراسمی است که در بعضی شهرستان‏ها و بلاد شیعی و توسط برخی از عزاداران امام‏حسین‏(علیه‏السلام) اجرا می‏شود و در تأسی به مجروح و شهید شدن سیدالشهدا‏(علیه‏السلام) و شهیدان ‏کربلا و به‏عنوان اظهار آمادگی برای خون دادن و سر باختن در راه امام حسین‏(علیه‏السلام) انجام ‏می‏گیرد شرکت کنندگان در این مراسم، صبح زودِ روز عاشورا، با پوشیدن لباس سفید و بلندی همچون کفن، بصورت دسته‏جمعی قمه بر سر می‏زنند و خون، از سر بر صورت و لباس سفید جاری می‏شود.‏
بعضی‏هم برای قمه زنی نذر می‏کنند، برخی هم چنین نذری را درباره کودکان خردسال انجام ‏می‏دهند و بر سرِ آنان تیغ می‏زنند، تا از محل آن خون جاری گردد.‏
در اینجا به توصیف صحنه هایی از دسته قمه‏زنی در شهر کاظمین به نقل از کتاب "تراژدی کربلا" می پردازیم:‏
"روز عاشورا در بیشتر شهرها و روستاهای عراق، روز حزن و اندوه و سوگ است.‏ دیدگان اشکبار و رنگ سیاه پرچم‏ها و چهره‏های خاک آلود، در همه جا به چشم می خورد؛ تنها کفن‏های قمه زنان به رنگ سفید و با لکه هایی از خون دیده می شود.‏ مردانی که شعار "فداییان حسین" را بر کفن‏ها نگاشته، قمه، شمشیر و یا خنجری بر دستان گرفته و بر سرهای تراشیده خود زخم‏هایی گاه بسیار عمیق و شدید وارد می‏آورند.‏ دسته بیضوی شکل آنها با عبور از خیابان اصلی کاظمین به حرم وارد می شود.‏.‏.‏ عزاداران با رسیدن به حرم کاظمین، با حماسه بسیار فریاد "حیدر.‏.‏.‏ حیدر" سر می دهند و با هر ضربه طبل و نوای شیپور، ضربه‏ای بر فرق سر می‏زنند.‏ گاه این ضربه‏ها چنان شدید است که فرق سر را شکافته و خون بسیاری از آن جاری می سازد.‏
در برخی موارد نیز افراد از هوش رفته و بر زمین می‏افتند و یا از شدت ضربه ها جان می دهند.‏.‏.‏
گروه سرشکافته و خون‏آلود قمه‏زنان، چنان منظره دهشتناکی پدید می‏آورند که وحشت و اندوه، سراسر وجود تماشاچیان را فرا می‏گیرد.‏.‏.‏
خون، با نخستین ضربه فوران می زند؛ اما گاه برخی آنچنان به شور و هیجان می‏آیند که ضربه‏های محکمی بر سر فرود آورده و خون بیشتری از سر خود جاری می سازند.‏ برخی نیز با سطح قمه بر سر ضربه می‏زنند تا خطر کمتری برایشان داشته باشد.‏ قمه‏زنان بلافاصله پس از پایان مراسم به حمام‏های عمومی رفته و پس از مداوای زخم‏هایشان به شیوه‏ای سنتی، خود را شسته و بهبود می‏یابند.‏ آماده سازی قمه‏ها و کفن‏ها و گروه‏های موزیک و دیگر لوازم مورد نیاز، بر عهده هیئت‏های عزاداری است.‏ جمع‏آوری کمک‏های مردمی و دادن مبلغی به شاعر، نوحه‏خوان، سخنران و دیگر مخارج نیز بر عهده هیئت‏ها است.‏"(.‏ تراژدی کربلا، ابراهیم حیدری، ترجمة علی معموری)1
قمه‏زنی نیز مثل شبیه‏خوانی، از دیر باز مورد اختلاف نظر علما و پیروان و مقلدین آنان بوده و به استفتاء و افتاء مبنی بر جواز یا عدم جواز آن می‏پرداخته‏اند

مقدمه
 
اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا زَیْناً وَ لَا تَکُونُوا شَیْناً جَرُّوا إِلَیْنَا کُلَّ مَوَدَّه وَ ادْفَعُوا عَنَّا کُلَّ قَبِیحٍ.‏
امام حسن عسگری (علیه‏السلام) فرمود:‏ از خدا بپرهیزید و زینت ما باشید؛ نه مایه ننگ ما.‏ با رفتار خود همه محبت‏ها را به سوی ما جلب کنید و [با رفتار مناسب خود] هر [نسبت] ناروایی را از ما دور کنید.‏ بحارالأنوار، ج 75، ص 372.
آنچه ائمه هدی(علیهم‏السلام) از محبین و شیعیان خود انتظار دارند، هدایت همه ارادت‏ها و دوستی‏ها به سوی آنها و دفع هر قبیحی از ساحت قدسی آن انوار تابناک الهی است.‏
ارادت قلبی و ابراز احساسات خالصانه دوستداران اهل‏بیت (علیهم‏السلام) به محضر آن بزرگواران در طول قرون و اعصار، موجب شده جهانیان رفتار و منش ما را وسیله شناخت بزرگان دینمان بدانند.‏ از این‏ روست که دشمنان مکتب اهل بیت نیز مترصد به دست آوردن نمونه‏هایی از رفتارهای ما هستند که بتوانند با عرضه آن به افکار عمومی دنیا، نفرت و انزجار عمومی را بر ضد الگوهای دینی ما(علیهم صلوات‏الله) برانگیزند.‏ لذاست که می بینیم اکثر پایگاه‏های اینترنتی و شبکه‏های تبلیغاتی استکباری از تصاویر شیعیانی که با رفتارهایی مثل قمه‏زنی، چهار دست و پا رفتن و.‏.‏.‏ قصد عرض ارادت به امام حسین(علیه‏السلام) را داشته اند، سوءاستفاده و شیعیان را انسان‏هایی متوحش، غیرمنطقی و خشونت‏طلب معرفی کنند و جنایات خود را در کشورهای شیعی تلاش برای کنترل و نظم‏بخشی جامعه‏ای غیرمتمدن و بدوی نشان می‏دهند.‏
از سوی دیگر، سایت‏های تبلیغی مسیحیت و وهابیت با ارائه این تصاویر، ذهن مخاطب را از فرصت فکر کردن به پذیرش مذهب متعالی و مترقی تشیع دور نگه می‏دارند.‏
این مجموعه، ثمره تلاشی است برای شناخت تاریخچه، سیر تطورات و زمینه‏های موضع‏گیری فقهی و اجتماعی علما در مورد قمه‏زنی و در آخر ارائه نمونه‏هایی از سوءاستفاده دشمنان تشیع از آن.‏
امید که بصیرت دینی عزاداران حسینی و ارادتمندان آستان نورانی ائمه هدی(علیهم‏السلام) موجب جلب رضای صاحب عزای واقعی، حضرت ولی‏عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و زمینه‏ساز ظهور حضرتش گردد

2.‏ پیدایش قمه‏زنی
 
در مورد منشأ اصلی و اولی قمه‏زنی، اقوال مختلفی وجود دارد(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)2؛ اما آنچه که بیشتر از همه مستند و قابل اثبات است، این است که تیغ‏زنی و قمه‏زنی رسومی عاریتی‏اند که از جانب ترک‏های آذربایجان به فارس‏ها و اعراب منتقل شده‏اند.‏(.‏ شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوران قاجاریه، عبدالله مستوفی، ج1 و 3)3
نویسنده عراقی الأصل کتاب "تراژدی کربلا" نیز بر این عقیده است که مراسم‏هایی از قبیل قمه‏زنی، قبل از قرن نوزدهم در عراق مرسوم نبوده و به تدریج از اواخر این قرن در آن کشور رواج یافته است.‏ بنابراین مراسم قمه‏زنی و.‏.‏.‏ از خارج عراق به آن کشور وارد شده و ریشه عربی ندارد.‏(.‏ تراژدی کربلا، ابراهیم حیدری، ترجمة علی معموری، ص 475)4
شیخ کاظم دجیلی نیز در تأیید این نظر می گوید:‏ "عرب‏های عراق تا آغاز قرن بیستم در این گونه مراسم‏ها شرکت نمی‏کردند؛ این اعمال در ابتدا در میان ترک‏های عراق، فرق صوفیه و کردهای غرب ایران مرسوم بود.‏"(.‏ عاشوراء فی النجف و کربلا، کاظم دجیلی، ص 287؛ جیات عراقی من وراء البوابه السوداء، محمود درّه، ص 24)5
گزارشی از مقامات بریتانیایی درباره مراسم عاشورای 1919م.‏ در نجف حاکی است که گروهی صد نفره از شیعیان ترک در آن سال به قمه‏زنی پرداخته بودند.‏(.‏ نقاش، ص 269 dministration Report of The Shamiyya Division, Great Britain6 )
خاطره‏ای از سید محمد بحرالعلوم، این نظر را تأیید می کند:‏ "هنگامی که حدود 50 یا 60 سال پیش در‌نجف بودم، تنها چند هیئت ترک در آن شهر حضور داشت.‏ آنان در ایام عزا به منزل سید بحرالعلوم بزرگ می‏رفتند و با کسب اجازه از ایشان به خواندن ابیاتی سوزناک درباره امام حسین (علیه السلام) می پرداختند.‏ برخی از آنان نیز در ضمن ذکر مصیبت برای همدردی با امام حسین (علیه السلام) جراحت‏های خفیفی به خود وارد می‏کردند.‏ به‌ تدریج این گونه اعمال رو به تحول و گسترش گذاشته تا آن که پس از ممنوعیت قمه‏زنی در دوره نخست وزیری یاسین هاشمی، در سال 1935 م.‏ به اوج خود رسید.‏ در واقع این اعمال زور، تأثیری معکوس داشت؛(.‏ به حکم "الإنسان حریص علی ما منع" هرگاه اعمال فشار با تبیین علمی و فرهنگ‏سازی همراه نباشد، اثر معکوس خواهد داشت.‏)7  به نحوی که یک هیئت قمه‏زنی، به سه هیئت تبدیل شد.‏"(.‏ گفتگو با سید محمد بحرالعلوم پیرامون عزاداری حسینی، مجله "النور" شماره 74، ژوئیه 1997م.‏)8
حاج حمید راضی(متوفی سال 1953 م.‏) از معمرین اهل کربلا که نزدیک به 110 سال عمر کرده بود، خاطرات خود درباره عزاداری امام حسین (علیه السلام) نقل می کند که مراسم قمه‏زنی و.‏.‏.‏ در ایام جوانی او در شهر نجف و کربلا مرسوم نبود.‏(.‏ گفتگو با دکتر شاکر لطیف، 12/4/1996 م.‏، کتاب تراژدی کربلا)9 همچنین در خاطرات شفاهی هیچ یک از کهن سالان نجف و کربلا از برگزاری مراسم قمه‏زنی و.‏.‏.‏ قبل از نیمه قرن نوزدهم یاد نشده است.‏ این‏گونه مراسمها برای اولین بار توسط برخی زائران ترک از طایفه قزلباش رواج یافت.‏ آنان به هنگام زیارت امام حسین (علیه السلام) با شمشیرهایی مخصوص به سرهای خود ضربه می زدند.‏(.‏ النجف الاشرف عاداتها و تالیدها، طالب علی شرقی، ص 223-220)10
از نظر تاریخی مسلم است که قمه‏زنی در ایران تا پیش از صفویه هیچگونه سابقه‏ای نداشته است و محور تردیدها در آن است که آیا در زمان صفویه به وجود آمده است و یا اینکه بعد از صفویه در در زمان قاجاریه وارد شده و رواج یافته است؟(.‏ قمه زنی، سنت یا بدعت؟ مهدی مسائلی، ص 19)11

الف- ورود قمه‏زنی به ایران در زمان صفویان و جریان‏فداییان
 
اقدامات مهم صفویان در زمینه عزاداری، یکی، رسمی و حکومتی کردن مجالس سوگواری و دیگری، ابزارمند کردن و نیز پدیدآوردن آیین‏ها و رسوم جدید عزاداری بود.‏(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)12
"پیتر دلاواله" سیاح ایتالیایی از عزاداری شیعیان در اصفهانِ عصر صفوی سال 1037 قمری چنین گزارش می‏دهد:‏ "تشریفات و مراسم عزاداری عاشورا به این قرار است که همه غمگین و مغموم به نظر می‏رسند و لباس عزاداری به رنگ سیاه - یعنی رنگی که در مواقع دیگر هیچ وقت مورد استعمال قرار نمی‏گیرد- بر تن می‏کنند.‏ هیچ‏کس سر و ریش خود را نمی‏تراشد و به حمام نمی‏رود.‏ به علاوه نه تنها از ارتکاب هر گناه پرهیز می‏کنند، بلکه خود را از هرگونه تفریح و خوشی محروم می‏سازد.‏
جمعی در میدان ها و کوچه های مختلف و جلوی خانه‏های مردم، برهنه و عریان در حالی که فقط با پارچه سیاه یا کیسه تیره رنگی ستر عورت کرده و سر تا پای خود را با ماده ای سیاه و براق.‏.‏.‏ رنگ زده‏اند، حرکت می‏کنند.‏.‏.‏ به همراه این افراد، عده‏ای برهنه نیز راه می‏روند که تمام بدن خود را به رنگ قرمز درآورده‏اند؛ تا نشانی از خون‏هایی که به زمین ریخته و اعمال زشتی که در آن روز [عاشورا] نسبت به حسین انجام گرفته است، باشد.‏ همه با هم، آهنگ‏های غم‏انگیز در وصف حسین و مصائب وارد بر او می‏خوانند و دو قطعه چوب یا استخوانی را که در دست دارند، به هم می‏کوبند و از آن صدای حزن‏انگیزی به وجود می‏آورند و به علاوه حرکتی به سر و تن خود می‏دهند که علامتی از اندوه بی پایان آن‏ها است و بیشتر به رقص شباهت دارد.‏.‏.‏"(.‏ سفرنامه پیتر دلاواله، ترجمة شجاع الدین شفا، انتشارات علمی فرهنگی)13
علاوه بر ابزار آلات جدید، از این دوره بود که آداب و رسوم نوینی هم در سلک آیین‏های عزاداری درآمد؛ آدابی چون "تیغ‏زنی"، "قفل‏زنی"، "سنگ‏زنی" و "قمه‏زنی" را از این جمله شمرده‏اند.‏(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)14
استاد یوسفی غروی نیز در این باره می‏گوید:‏ " از نظر تاریخی، ظاهراً آن وقت که صفویه سر کار آمدند، قمه زنی پدید آمد و مسلماً هیچ سابقه‏ای هم بر صفویه ندارد؛ اما هنوز به یقین نرسیده‌ایم که آیا قبل از عثمانی‏ها هم این کار انجام می‏شده است یا نه؟ روال حکومت‏ها این است که اعمال و رفتارها را از همدیگر یادمی‌گیرند؛ عثمانی‏ها گروه فدائیان داشتند؛ صفویه هم یک گروه فدائیان درست کرده بودند و مانند آل‏بویه که در قرن سوم و چهارم در بغداد، عمدتاً دسته‌های اولیه‌ عزاداری‏شان، دسته‌های نظامی‌شان بود، به ارتش دستور داده بودند که به طور منظم و دسته‌بندی شده‌، دسته عزاداری راه بیاندازند.‏ صفویه هم وقتی سر کار آمدند این برنامه را تکرار کردند.‏ یکی از افواج فدائیان، قزلباش صفوی بودند که همیشه به نشانه آماده به خدمت، سرشان تراشیده بود.‏ در کتاب "تاریخ شاه عباس کبیر" از نصرالله فلسفی -که در پنج جلد نوشته شده و یکی از وسیع‏ترین و دقیق‏ترین تواریخ است- به تفصیل، "فوج فدائیان" معرفی شده‏اند.‏ در وصف آنان آمده که حتی در تمریناتشان گوشتِ حیوانات مختلف و حتی مار را می‌خوردند که هنوز هم در بعضی از ارتش‏های جهان معمول است؛ مثلاً در ارتش صدام نیز یک فوج فدائی این طوری وجود داشت.‏ خلاصه این که فدائیانِ صفویه در روز عاشورا شمشیر به دست، بیرون‏آمدند و تصورشان این بود که نوعی همدردی و مواسات با اصحاب امام حسین(علیه‏السلام) داشته باشند.‏ آنان می‏گفتند در چنین روزی که اصحاب امام حسین(علیه‏السلام) و خود امام، و بنی هاشم تیر می‏خورند، پس ما هم این حالت را برای خودمان ایجاد می‌کنیم؛ یعنی نشان ‌دهیم که ما در راه امام حسین(علیه‏السلام) فدوی هستیم و حاضریم سرمان بریده شود؛ و این شروع قمه‏زنی شد.‏"(.‏ مصاحبه با دکتر یوسفی غروی، به آدرس:‏ http:‏//www.‏tebyan.‏net/index.‏aspx?pid=15281)15
البته در آن زمان نیز اکثر جامعه به علمایی که با این بدعت‏ها به مخالفت برمی‏خاسته‏اند، توجه خاصی نمی‏کردند، تا آنجا که عالمی مثل "مقدس اردبیلی" به خاطر مخالفت با این نوع حرکات در عزای امام حسین(علیه‏السلام) از سوی اکثریت جامعه طرد می شود:‏(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)16
"میرزا عبدالله افندی - از علمای شیعه معاصر شاه سلطان حسین- در بخشی از کتاب "تحفه فیروزیه" خود به این مخالفت‏ها اشاره می‏کند .‏.‏.‏ مطابق روایت جاسم حسن شبر در "ارشاد الخطیب"، داستان از این قرار است که مقدس اردبیلی چندی از حرکات ناشایستی که بعضی مردم در امر عزاداری امام حسین(علیه‏السلام) مرتکب می‏شده‏اند، رنجیده خاطر شده و با این استدلال که این اعمال جزو رسوم اقامه عزا نیست و در سیره اهل‏بیت (علیهم‏السلام) نیز وجود ندارند، آنان را از این کار نهی می‏کند.‏ لکن مردم به منع او وقعی ننهاده، بر شدت و گستره عمل خود افزودند.‏ تا آنجا که وی آزرده شده، حتی در مقام اعتراض، ترک آن دیار (اردبیل) کرده و به یکی از قریه‏های اطراف می‏رود تا صدای عزاداری مردم به آن شیوه را نشنود.‏ "(.‏ ارشادالخطیب، جاسم حسن شبر، ص 47 و 48)17

ب- رواج قمه‏زنی در دوران قاجار
 
از شاخصه‏های عزاداری در دوره قاجار، عمومیت یافتن رسم تیغ‏زنی و قمه‏زنی است؛ رسمی که البته پیش از آن هم مسبوق به سابقه‏ای چند ساله بود، اما مشخصا در این دوره گسترش و رواجی بی‏سابقه یافت.‏(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)18
بنجامن، سفیر کبیر آمریکا در ایرانِ عهد ناصرالدین شاه، در توصیف مراسم قمه‏زنی در سفرنامه‏اش چنین می‏نویسد:‏ "سال 1884 میلادی من در تهران اقامت داشتم.‏ دسته‏هایی در خیابان‏ها حرکت می‏کردند و احساسات تند و شدید بی‏سابقه‏ای از خود نشان می‏دادند.‏.‏.‌در این میان ناگهان جمعی سفیدپوش که کاردهایی در دست داشتند، پدیدار شدند که با هیجان زیاد کاردها را بالا برده و به سر خود می زدند و خون از سر آنها و از کاردهایی که در دست داشتند، فواره می زد و سر تا پایشان را سرخ کرده بود.‏ واقعا که منظره دلخراش و بسیار تأثرآوری بود که هرگز نمی‏توانم آن را از یاد ببرم.‏ کسانی که در این دسته‏ها قمه می‏زنند، گاهی اوقات آنقدر به هیجان آمده و یا خونی که از آنها می‏رود [آن قدر زیاد است] که بی‏حال شده و روی زمین می‏افتند و حتی ممکن است اگر فوراً مداوا نشوند، جان خود را از دست بدهند.‏"(.‏ ایران و ایرانیان، بنجامن، س.‏ ج.‏ و.‏، ترجمه محمدحسین کردبچه، ص 284)19
باید گفت در این دوره، خطبایی مثل آخوند ملاآقا بن عابد شیروانی (معروف به فاضل دربندی) با کتابش به نام "اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات" همین قدر که در رونق بخشی به مجالس عزا در آن دوره نقش داشتند، در ورود مطالب سست و جعلی وخرافات و در نتیجه عوام گرایی این مجالس هم مؤثر بوده اند.‏(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)20
در این دوره نیز علمای بزرگی مثل علامه سیدمحسن امین‏عاملی، قمه‏زنی و نظایر آن را غیر شرعی و شیطان‏پسند خوانده و به مخالفت با آن پرداختند که باز هم - با توجه به این که قمه‏زنی به سرعت جایگاه مطلوبی نزد عوام الناس یافته و جزئی لاینفک از مظاهر دینداری، با لعاب تعصب مردم شده بود- نه تنها مخالفت این دسته از علما مؤثر واقع نشد، بلکه به تشکیل جبهه‏ای در بین مردم و برخی علمای موافق قمه‏زنی منجر شد؛(.‏ همان)21 تا جایی که برای مثال به علامه سید محسن امین عاملی تهمت زدند که می‏خواهد اخبار را نسخ کند و از اجرای اعمال دین جلوگیری کند!‏(.‏ المجالس السنیه، علامه سید محسن امین عاملی)22

الف- ورود قمه‏زنی به ایران در زمان صفویان و جریان‏فداییان
 
اقدامات مهم صفویان در زمینه عزاداری، یکی، رسمی و حکومتی کردن مجالس سوگواری و دیگری، ابزارمند کردن و نیز پدیدآوردن آیین‏ها و رسوم جدید عزاداری بود.‏(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)12
"پیتر دلاواله" سیاح ایتالیایی از عزاداری شیعیان در اصفهانِ عصر صفوی سال 1037 قمری چنین گزارش می‏دهد:‏ "تشریفات و مراسم عزاداری عاشورا به این قرار است که همه غمگین و مغموم به نظر می‏رسند و لباس عزاداری به رنگ سیاه - یعنی رنگی که در مواقع دیگر هیچ وقت مورد استعمال قرار نمی‏گیرد- بر تن می‏کنند.‏ هیچ‏کس سر و ریش خود را نمی‏تراشد و به حمام نمی‏رود.‏ به علاوه نه تنها از ارتکاب هر گناه پرهیز می‏کنند، بلکه خود را از هرگونه تفریح و خوشی محروم می‏سازد.‏
جمعی در میدان ها و کوچه های مختلف و جلوی خانه‏های مردم، برهنه و عریان در حالی که فقط با پارچه سیاه یا کیسه تیره رنگی ستر عورت کرده و سر تا پای خود را با ماده ای سیاه و براق.‏.‏.‏ رنگ زده‏اند، حرکت می‏کنند.‏.‏.‏ به همراه این افراد، عده‏ای برهنه نیز راه می‏روند که تمام بدن خود را به رنگ قرمز درآورده‏اند؛ تا نشانی از خون‏هایی که به زمین ریخته و اعمال زشتی که در آن روز [عاشورا] نسبت به حسین انجام گرفته است، باشد.‏ همه با هم، آهنگ‏های غم‏انگیز در وصف حسین و مصائب وارد بر او می‏خوانند و دو قطعه چوب یا استخوانی را که در دست دارند، به هم می‏کوبند و از آن صدای حزن‏انگیزی به وجود می‏آورند و به علاوه حرکتی به سر و تن خود می‏دهند که علامتی از اندوه بی پایان آن‏ها است و بیشتر به رقص شباهت دارد.‏.‏.‏"(.‏ سفرنامه پیتر دلاواله، ترجمة شجاع الدین شفا، انتشارات علمی فرهنگی)13
علاوه بر ابزار آلات جدید، از این دوره بود که آداب و رسوم نوینی هم در سلک آیین‏های عزاداری درآمد؛ آدابی چون "تیغ‏زنی"، "قفل‏زنی"، "سنگ‏زنی" و "قمه‏زنی" را از این جمله شمرده‏اند.‏(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)14
استاد یوسفی غروی نیز در این باره می‏گوید:‏ " از نظر تاریخی، ظاهراً آن وقت که صفویه سر کار آمدند، قمه زنی پدید آمد و مسلماً هیچ سابقه‏ای هم بر صفویه ندارد؛ اما هنوز به یقین نرسیده‌ایم که آیا قبل از عثمانی‏ها هم این کار انجام می‏شده است یا نه؟ روال حکومت‏ها این است که اعمال و رفتارها را از همدیگر یادمی‌گیرند؛ عثمانی‏ها گروه فدائیان داشتند؛ صفویه هم یک گروه فدائیان درست کرده بودند و مانند آل‏بویه که در قرن سوم و چهارم در بغداد، عمدتاً دسته‌های اولیه‌ عزاداری‏شان، دسته‌های نظامی‌شان بود، به ارتش دستور داده بودند که به طور منظم و دسته‌بندی شده‌، دسته عزاداری راه بیاندازند.‏ صفویه هم وقتی سر کار آمدند این برنامه را تکرار کردند.‏ یکی از افواج فدائیان، قزلباش صفوی بودند که همیشه به نشانه آماده به خدمت، سرشان تراشیده بود.‏ در کتاب "تاریخ شاه عباس کبیر" از نصرالله فلسفی -که در پنج جلد نوشته شده و یکی از وسیع‏ترین و دقیق‏ترین تواریخ است- به تفصیل، "فوج فدائیان" معرفی شده‏اند.‏ در وصف آنان آمده که حتی در تمریناتشان گوشتِ حیوانات مختلف و حتی مار را می‌خوردند که هنوز هم در بعضی از ارتش‏های جهان معمول است؛ مثلاً در ارتش صدام نیز یک فوج فدائی این طوری وجود داشت.‏ خلاصه این که فدائیانِ صفویه در روز عاشورا شمشیر به دست، بیرون‏آمدند و تصورشان این بود که نوعی همدردی و مواسات با اصحاب امام حسین(علیه‏السلام) داشته باشند.‏ آنان می‏گفتند در چنین روزی که اصحاب امام حسین(علیه‏السلام) و خود امام، و بنی هاشم تیر می‏خورند، پس ما هم این حالت را برای خودمان ایجاد می‌کنیم؛ یعنی نشان ‌دهیم که ما در راه امام حسین(علیه‏السلام) فدوی هستیم و حاضریم سرمان بریده شود؛ و این شروع قمه‏زنی شد.‏"(.‏ مصاحبه با دکتر یوسفی غروی، به آدرس:‏ http:‏//www.‏tebyan.‏net/index.‏aspx?pid=15281)15
البته در آن زمان نیز اکثر جامعه به علمایی که با این بدعت‏ها به مخالفت برمی‏خاسته‏اند، توجه خاصی نمی‏کردند، تا آنجا که عالمی مثل "مقدس اردبیلی" به خاطر مخالفت با این نوع حرکات در عزای امام حسین(علیه‏السلام) از سوی اکثریت جامعه طرد می شود:‏(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)16
"میرزا عبدالله افندی - از علمای شیعه معاصر شاه سلطان حسین- در بخشی از کتاب "تحفه فیروزیه" خود به این مخالفت‏ها اشاره می‏کند .‏.‏.‏ مطابق روایت جاسم حسن شبر در "ارشاد الخطیب"، داستان از این قرار است که مقدس اردبیلی چندی از حرکات ناشایستی که بعضی مردم در امر عزاداری امام حسین(علیه‏السلام) مرتکب می‏شده‏اند، رنجیده خاطر شده و با این استدلال که این اعمال جزو رسوم اقامه عزا نیست و در سیره اهل‏بیت (علیهم‏السلام) نیز وجود ندارند، آنان را از این کار نهی می‏کند.‏ لکن مردم به منع او وقعی ننهاده، بر شدت و گستره عمل خود افزودند.‏ تا آنجا که وی آزرده شده، حتی در مقام اعتراض، ترک آن دیار (اردبیل) کرده و به یکی از قریه‏های اطراف می‏رود تا صدای عزاداری مردم به آن شیوه را نشنود.‏ "(.‏ ارشادالخطیب، جاسم حسن شبر، ص 47 و 48)17

ب- رواج قمه‏زنی در دوران قاجار
 
از شاخصه‏های عزاداری در دوره قاجار، عمومیت یافتن رسم تیغ‏زنی و قمه‏زنی است؛ رسمی که البته پیش از آن هم مسبوق به سابقه‏ای چند ساله بود، اما مشخصا در این دوره گسترش و رواجی بی‏سابقه یافت.‏(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)18
بنجامن، سفیر کبیر آمریکا در ایرانِ عهد ناصرالدین شاه، در توصیف مراسم قمه‏زنی در سفرنامه‏اش چنین می‏نویسد:‏ "سال 1884 میلادی من در تهران اقامت داشتم.‏ دسته‏هایی در خیابان‏ها حرکت می‏کردند و احساسات تند و شدید بی‏سابقه‏ای از خود نشان می‏دادند.‏.‏.‌در این میان ناگهان جمعی سفیدپوش که کاردهایی در دست داشتند، پدیدار شدند که با هیجان زیاد کاردها را بالا برده و به سر خود می زدند و خون از سر آنها و از کاردهایی که در دست داشتند، فواره می زد و سر تا پایشان را سرخ کرده بود.‏ واقعا که منظره دلخراش و بسیار تأثرآوری بود که هرگز نمی‏توانم آن را از یاد ببرم.‏ کسانی که در این دسته‏ها قمه می‏زنند، گاهی اوقات آنقدر به هیجان آمده و یا خونی که از آنها می‏رود [آن قدر زیاد است] که بی‏حال شده و روی زمین می‏افتند و حتی ممکن است اگر فوراً مداوا نشوند، جان خود را از دست بدهند.‏"(.‏ ایران و ایرانیان، بنجامن، س.‏ ج.‏ و.‏، ترجمه محمدحسین کردبچه، ص 284)19
باید گفت در این دوره، خطبایی مثل آخوند ملاآقا بن عابد شیروانی (معروف به فاضل دربندی) با کتابش به نام "اکسیر العبادات فی اسرار الشهادات" همین قدر که در رونق بخشی به مجالس عزا در آن دوره نقش داشتند، در ورود مطالب سست و جعلی وخرافات و در نتیجه عوام گرایی این مجالس هم مؤثر بوده اند.‏(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)20
در این دوره نیز علمای بزرگی مثل علامه سیدمحسن امین‏عاملی، قمه‏زنی و نظایر آن را غیر شرعی و شیطان‏پسند خوانده و به مخالفت با آن پرداختند که باز هم - با توجه به این که قمه‏زنی به سرعت جایگاه مطلوبی نزد عوام الناس یافته و جزئی لاینفک از مظاهر دینداری، با لعاب تعصب مردم شده بود- نه تنها مخالفت این دسته از علما مؤثر واقع نشد، بلکه به تشکیل جبهه‏ای در بین مردم و برخی علمای موافق قمه‏زنی منجر شد؛(.‏ همان)21 تا جایی که برای مثال به علامه سید محسن امین عاملی تهمت زدند که می‏خواهد اخبار را نسخ کند و از اجرای اعمال دین جلوگیری کند!‏(.‏ المجالس السنیه، علامه سید محسن امین عاملی)22

ب- نقشه سیا در رابطه با فرهنگ عاشورا
 
اخیراً کتابی به نام "نقشه‏ای برای جدایی مکاتب الهی" در آمریکا انتشار یافته که در آن گفتگوی مفصلی با دکترمایکل‌برانت یکی از معاونان سابق سیا (سازمان اطلاعاتی مرکزی آمریکا) انجام شده است.‏(.‏ روزنامه جمهوری اسلامی 5/3/83)24 او در این‌ زمینه می‏گوید:‏ "بعد از مدت‏ها تحقیق، به این نتیجه رسیدیم که قدرت رهبر مذهبی ایران و استفاده از فرهنگ شهادت، در انقلاب ایران تأثیرگذار بوده است.‏ ما همچنین به این نتیجه دست یافتیم که شیعیان، بیشتر از دیگر مذاهب اسلامی فعال و پویا هستند.‏ در این گردهمایی تصویب شد که بر روی مذهب شیعه تحقیقات بیشتری صورت گیرد و طبق این تحقیقات، برنامه‏ریزی‏هایی داشته باشیم.‏ به همین منظور، چهل میلیون دلار بودجه برای آن اختصاص دادیم و این پروژه در سه مرحله به‏ترتیب زیر انجام شد.‏.‏.‏ پس از نظرسنجی‏ها و جمع‏آوری اطلاعات از سراسر جهان، به نتایج مهمی دست یافتیم؛ متوجه‏شدیم که قدرتِ مذهبِ شیعه در دست مراجع و روحانیت می‏باشد.‏.‏.‏ این تحقیقات ما را به این نتیجه رساند که به‏طور مستقیم نمی‏توان با مذهب شیعه رودر رو شد و امکان پیروزی بر آن بسیار سخت است و باید پشت پرده کار کنیم.‏ ما به جای ضرب‏المثل انگلیسی "اختلاف بیانداز، حکومت کن!‏" از سیاست "اختلاف بیانداز، نابود کن!‏" استفاده کردیم و در همین راستا برنامه‏ریزی‏های گسترده‏ای را برای سیاست‏های بلندمدت خود طرح کردیم.‏ حمایت از افرادی که با مذهب ‏شیعه اختلاف نظر دارند و ترویج کافر بودن شیعیان به گونه‏ای که در زمان مناسب علیه آنها توسط دیگر مذاهب اعلام ‏جهاد شود.‏ همچنین باید تبلیغات گسترده‏ای را علیه مراجع و رهبران دینی شیعه صورت دهیم تا آنها مقبولیت خود رادر میان مردم از دست ‏بدهند.‏
یکی دیگر از مواردی که باید روی آن کار می‏کردیم، موضوع فرهنگ عاشورا و شهادت‏طلبی بود که هرساله ‏شیعیان با برگزاری مراسمی این فرهنگ را زنده نگه‏می‏دارند.‏ ما تصمیم گرفتیم با حمایت‏های مالی از برخی سخنرانان و مداحان و برگزارکنندگان اصلی اینگونه مراسم که افراد سودجو و شهرت‏طلب هستند، عقاید و بنیان‏های شیعه و فرهنگ شهادت‏طلبی را سست و متزلزل کنیم و مسائل انحرافی در آن به وجود آوریم؛ به گونه‏ای که شیعه یک گروه‏ جاهل و خرافاتی در نظر آید.‏ در مرحله بعد، باید مطالب فراوانی علیه مراجع شیعه جمع آوری شده و به‏وسیله مداحان ‏و نویسندگانِ سودجو انتشار دهیم و تا سال 1389 مرجعیت را -که سد راه اصلی اهداف ما می‏باشند- تضعیف کرده وآنان را به دست خود شیعیان و دیگر مذاهب اسلامی نابود کنیم و در نهایت تیر خلاص را بر این فرهنگ و مذهب‏ بزنیم.‏"(.‏نقشه‏ای برای جدایی مکاتب الهی، منتشر شده در آمریکا، گفتگو با دکترمایکل برانت، یکی از معاونان سابق "سیا")25

سیر تاریخی مقابله علما با انحرافات عزاداری
 
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‏الله علیه و آله):‏ یَحْمِلُ هَذَا الدِّینَ فِی کُلِّ قَرْنٍ عُدُولٌ یَنْفُونَ عَنْهُ تَأْوِیلَ الْمُبْطِلِینَ وَ تَحْرِیفَ
الْغَالِینَ وَ انْتِحَالَ الْجَاهِلِینَ کَمَا یَنْفِی الْکِیرُ خَبَثَ الْحَدِیدِ.‏(.‏ وسائل‏الشیعه ج 27، ص 150)26
پیامبر اکرم (صلی‏الله‏علیه‏وآله) می فرمایند:‏ در هر قرنی، افراد عادلی پاسداری دین را به عهده می‏گیرند و تأویل اهل باطل و تحریف غلوکنندگان و دروغ نادانان را از دین می‏زدایند؛ همان‏گونه که دمِ آهنگر، مواد زائد را از آهن می‏زداید.‏
گوهر یکدانه اقامه عزای ائمه هدی(علیهم‏السلام) چون اکسیری حیات بخش، یکی از مهمترین کارکردها را در حفظ مکتب اهل‏بیت (علیهم‏السلام) به عهده دارد؛ از این رو، علمای اعلام در حفظ و صیانت از این مجالس اهتمام تامّ داشته و کوشیده‏اند آن را از گزند انحرافات و تندروی‏ها محفوظ نگاه دارند.‏
در دوران معاصر نیز این رسالت حساس، مورد توجه و اهتمام زعمای حوزه علمیه قرارداشته، علمای روشن‏بین به سهم خود در زدودن آفاتی که از روی جهالت عوام و گاه با تحریک و توطئه معاندان، دامنگیر این محافل گرانقدر می‏شد، کوشیده‏اند.‏(.‏ چراکه حضرت رسول اکرم (صلی‏الله‏علیه‏وآله) فرمودند:‏ "إِذا ظَهَرتِ البِدعُ فی اُمَّتی فَلیظهَر العالِمُ عِلمَهُ، فَمَن لم یفعَل، فَعَلَیهِ لَعنَةُ الله"؛ هنگامی که بدعت‏هایی (نوآوری‏های باطلی) در امتم ظاهر شد، عالم دین باید علمش را اظهار کند و کسی که چنین نکند، لعنت خدا بر او باد.‏ اصول کافی، ج1، ص54)27
جریان مقابله علمای ربّانی با این انحرافات را در دوران معاصر، می‏توان در سه مقطع مورد بررسی و کنکاش قرار داد:‏
1.‏ موج اول؛ مبارزه علامه سیدمحسن‏امین(رحمه‏الله) با انحرافات عملی در عزاداری و حمایت سید ابوالحسن ‏اصفهانی(قدس‏سره) از نهضت ‏تنزیه
2.‏ موج دوم؛ مقابله حضرت امام خمینی(قدس سره) با قمه زنی و امثال آن
3.‏ موج سوم؛ حکم حکومتی رهبر معظم انقلاب(مدظله‏العالی) در مورد قمه زنی، با هدف پیراستن عزاداری حسینی از پیرایه‏های قابل سوءاستفاده دشمنان تشیع

3-نقش استکبار در ترویج و بهره‌وری از قمه زنی
 
الف- نقش استعمار انگلیس
 
تا حدود قرن هیجدهم سه امپراطوری بزرگ دنیا، هند، ایران و عثمانی مسلمان بودند که بر تمام جهان متمدن آن‌روز، حکومت های مرفه و مقتدری پدید آورده بودند.‏ اسپانیا و فرانسه و هلند وانگلیس به رهبری زرسالاران یهودی و‌مسیحیان صلیبی، به فکر افتادند که مقاومت مسلمین را بشکنند.‏ انگلیسی های تازه به دوران رسیده، برای رسیدن به این هدف چاره هایی جستند؛ از جمله در هند و ایران که هسته اصلی مقاومت را شیعیان تشکیل می‏دادند، اینان از شیعیان هندوستان شروع کردندکه از مرکز تشیع و مرجعیت نجف به دور بودند.‏ انگلیسی ها از جهل و سادگی شیعه و عشق زیاد آنان به امام حسین(علیه‏السلام) سوءاستفاده کردند و قمه و شمشیرزنی بر پیشانی را جعل کرده و به آنان آموختند.‏.‏.‏ متاسفانه برخی شیعیان هند، این بدعت را بدون مجوز علما و نواب امام زمان(عجل الله فرجه)پذیرفتند!‏
کوبیدن شمشیر بر سر و پیشانی در سوگ سیدالشهدا(علیه السلام) در روز عاشورا، توسط استعمار انگلیس، از هند به ایران و عراق رخنه نمود.‏
تا گذشته‌ای نه‌چندان دور، سفارت‌های بریتانیا در تهران و بغداد، هیئت‌های عزاداری را که به آن صورت انزجارآور و زشت در کوچه و خیابان‌ها ظاهر می‌شدند، تأمین می‌کردند.‏ غرض از سیاست استعماری انگلیس از کمک به رشد این مراسم زشت، به دست آوردنِ دلیلی معقول برای استعمارش بود که همواره با معارضه مردم بریتانیا و برخی نشریات آن کشور روبرو می‌شد.‏
استعمار انگلیس می‌خواست ثابت کند که مردمان مستعمره هند و کشورهای اسلامی دیگر که به آن صورت وحشیانه در خیابان‌ها ظاهر می‌شوند، احتیاج به ولی و قیمی دارند که آنان را از جهل و توحش موجود برهاند.‏ در نتیجه، عکس و تصاویر دسته‌های عزادار که در روز عاشورا به زنجیر به پشت خود نواخته و با شمشیر و قمه بر سر خود می‌کوفتند و خون‌های جاری شده در نتیجه این جریانات، در روزنامه‌های بریتانیا و اروپا به چاپ می‌رسید؛ و سیاستمداران استعمارگر در نتیجه این تصویرها، استعمارِ این کشورها را به عنوان ضرورتی انسانی اعلام می‌کردند که می‌تواند مردم آن کشورها را از جهل و توحش رهانیده و به جاده تمدن و تقدم رهنمون سازد.‏
نقل شده است، هنگامی که "یاسین هاشمی" نخست‏وزیر عراق در عهدِ استعمار انگلیس برای گفتگو جهت پایان دادن استعمار، به لندن رفته بود، انگلیسی‌ها به او گفتند:‏ ما به خاطر کمک به مردم عراق به آنجا آمده‌ایم تا آنان را از توحش و حماقت خارج ساخته و مزه سعادت را به آنان بچشانیم!‏
این سخن، خشم یاسین هاشمی را برمی‌انگیزد و باعث می‌گردد با عصبانیت از جلسه خارج شود؛ اما انگلیسی‌ها از او عذر خواهی کرده و او را به دیدن فیلمی مستند از عراق دعوت می‌کنند.‏ این فیلم که از هیئت‌های حسینی به راه افتاده در خیابان‏های نجف، کربلا و کاظمین تهیه شده بود، حاوی مشاهد مهیب و نفرت‌آور از شمشیرکوبی و قمه‌زنیِ مردمِ عزادار بود.‏ گویی انگلیسی‌ها می‌خواستند بگویند:‏ "آیا مردمانی روشنفکر که از تمدن بویی برده‌اند، با خود چنین می‌کنند؟!‏"(.‏http:‏//abarkooh.‏parsiblog.‏com/148569.‏htm23

1.‏ موج اول؛ مبارزه علامه سیدمحسن‏امین(رحمه‏الله) با انحرافات عملی در عزاداری و حمایت سید ابوالحسن ‏اصفهانی(قدس‏سره) از نهضت ‏تنزیه
 
مرحوم علامه سید محسن امین در کتاب خویش به نام "التنزیه لأعمال الشبیه"(.‏ جلال آل احمد در کتاب "عزاداری نامشروع" به ترجمه این کتاب پرداخته است.‏)28 با استدلال و برهان ثابت می‏کند قمه‏زنی و برخی دیگر از اعمال رایج در عزاداری امام حسین(علیه‏السلام) نه تنها ثوابی ندارد، بلکه از نظر شرع مقدس حرام است.‏ در پی انتشار این اثر، که با هدف پاکسازی گردهمایی های مذهبی از بدعت ها و گمراهی ها انجام شد، مردم ناآگاه چنان در برابرش موضع گرفتند که برخی از دوستانش خطر "انقلاب عوام" را به وی گوشزد کردند.‏ ایشان در این باره می گوید:‏ "در برابر این رساله برخی از مردم برخاسته، هیاهو برپا ساختند و ناآگاهان را به هیجان آوردند.‏.‏.‏ آنها در میان بخش گسترده ناآگاه جامعه چنین پخش کردند که فلانی [سید محسن امین] برپا داشتن عزای امام حسین (علیه السلام) را حرام کرده و علاوه بر این، مرا به خروج از دین متهم کردند.‏"(.‏ اعیان الشیعه، ج 10، ص 363)29
تبلیغات فراگیر درباره دانشمند مصلح دمشق، چنان مؤثر افتاد که حتی گروهی از گویندگان مذهبی در مسجدها او را گمراه معرفی کردند و برخی از مردم با گرو نهادن خانه خود و به دست آوردن اندکی پول، در جهاد نامقدس ضدّ سید محسن شرکت جستند.‏(.‏ گلشن ابرار، ج 2، ص 612)30 ولی از آنجا که حق با سید بود، بالاخره پیروز و سربلند شد.‏ تا آنجا که پس از اندک زمانی، آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی - که در آن زمان مقام ریاست تامه و مرجعیت عامه را داشتند - به طرفداری از امین عاملی و کتاب بیداری بخش او فتوا صادر کرده و به صراحت گفت:‏ "إن استعمال السیوف و السلاسل و الطبول و الابواق و مایجری الیوم أمثاله فی مواکب العزاء بیوم عاشورا انّما هو محرم و غیر شرعی"(.‏ دایرة المعارف تشیع، ج 2، ص 531؛ اعیان الشیعه، ج 10، ص 378؛ تاریخ سیاسی عراق معاصر، استاد حسن شبر، ج2، ص 340)31؛ همانا استفاده از امثال شمشیر و زنجیر و طبل و بوق و امثال آنچه امروزه در دسته‏ها و مواکب عزاداری عاشورا رایج شده، قطعا حرام و غیر شرعی است.‏
این فتوا نیز موجب اختلافات و سر و صدای شدیدی شد و برخی از وعاظ در سخنرانی های خود آیت الله اصفهانی را به سختی مورد انتقاد و حتی اهانت قرار دادند.‏ ولی وی هرگز حاضر نشد از فتوا و عقیده خود دست بردارد.‏
در بصره نیز آیت الله سید مهدی قزوینی به حمایت از علامه سید محسن امین برخاسته و در آثار خویش به انتقاد از قمه زنی پرداخت.‏(.‏ ایشان یک سال پیش از انتشار کتاب "التنزیه" نیز در کتابی به نام "کشف الحق لغفله الخلق" به انتقاد از قمه زنی پرداخت و مدتی پس از سید محسن امین نیز به تکرار انتقاداتش در کتاب "دوله الشجره الملعونه الشامیه علی العلویه" اقدام کرد.‏)32 وی بر این اعتقاد بود که استفاده از آهن، یعنی زنجیر و قمه در مراسم عزاداری حدود یک قرن قبل و توسط مردمانی که تسلط زیادی به قوانین شریعت نداشتند، پدید آمده است.‏(.‏ دوله الشجره الملعونه، ص 136)33
سید حسن امین، فرزند علامه سید محسن امین، گزارشی جالب از این وقایع می دهد:‏ ".‏.‏.‏ در این راه، بزرگانی چون سید ابوالحسن اصفهانی و شیخ عبدالکریم جزائری و دیگران و جالب این است که گروهی از زهاد و عباد معروف نیز از او حمایت کردند.‏ از آن جمله مرحوم شیخ علی قمی(.‏ شیخ علی بن شیخ محمد ابراهیم قمی نجفی از شاگردان عارف بزرگ مولی حسینقلی همدانی و پس از او از خواص آیت الله کشمیری بود.‏ او در زمان حیات خویش ضرب المثل تقوی و زهد بود، به گونه ای که همه اهل علم از عرب و عجم بر این نکته اتفاق داشتند که او پرهیزگارترین عالم زمان خویش است.‏ مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 152)34 معروف به زاهد و شیخ جعفر بدیری.‏(.‏ ایشان یکی از علما و زهاد معروف نجف بود که قناعت و ساده زیستی او در نزد عام و خاص مشهور بود.‏)35 این فتوا نجف را به دو گروه تقسیم کرد؛ گروهی موسوم به "امویین" که همان طرفداران مرحوم امین بودند و گروهی به نام "علویین" که همان مخالفین او بودند.‏(.‏ طرفداران قمه زنی با اموی نامیدن مخالفان خود، توانستند جمع کثیری از شیعیان را قانع کنند که انتقادات سید محسن امین در مورد انحرافات عزاداری، زنده کردن امویان است.‏ همچنین یک سخنران محبوب و مشهور عراق را جذب کردند تا مردم را علیه سید محسن امین و طرفدارانش برانگیزاند.‏ هکذا عرفتهم، جعفر الخلیلی، ج 1، ص 212 )36
پس از یک سال از شروع سر و صداها مرحوم امین قصد سفر به عراق را نمود و با آن که بسیاری از دوستانش او را از سفر نجف منع نمودند، لیکن وی به نجف آمد، جعفر الخلیلی(.‏ یکی از مورخان مشهور عراق در قرن 14 قمری)37 در کتاب خود "هکذا عرفتهم" می گوید:‏ نجف به استقبال او بیرون شهر رفت.‏ هنچنین سید ابوالحسن اصفهانی در مقدم پیشواز کنندگان بود.‏ خلیلی اضافه می کند که من اشخاصی را دیدم و نام آنها را ذکر می کند و سید می گفت:‏ من از همه شما گذشتم؛ به جز آن افرادی از شما که غافلین را تحریک نمودند.

3.‏ موج سوم؛ حکم حکومتی رهبر معظم انقلاب(مدظله‏العالی) در مورد قمه زنی، با هدف پیراستن عزاداری حسینی از پیرایه‏های قابل سوءاستفاده دشمنان تشیع
 
پس از گسترش غیر عادی تظاهر به قمه زنی پس از رحلت حضرت امام خمینی(قدس‏سره) و ایجاد زمینه بهره‏برداری خبرگزاری‏ها و پایگاههای اطلاع رسانی معاند از این صحنه ها برای ضربه زدن به اساس تشیع، رهبر معظم انقلاب در بیاناتی که در آستانه محرم الحرام در جمع روحانیون استان کهکیلویه و بویراحمد فرمودند(.‏ بیانات معظم له در تاریخ 17/3/73)44، بر لزوم هرچه باشکوهتر برگزار شدن عزای حسینی تأکید و انحرافی بودن جریان قمه زنی در عزای حسینی را تبیین فرمودند و خواستار زدودن این حرکات وهن‏آمیز از ساحت قدسی عزای حسینی شدند.‏(.‏ در فصل چهارم این مجموعه، به تبیین فلسفه و دلایل این موضعگیری می پردازیم.‏)45
پس از انتشار این بیانات و صدور حکم حرمت قمه زنی از سوی ایشان(.‏ حضرات آیات عظام؛ مظاهری، مشکینی، احمدی میانجی، مؤمن، یزدی، مقتدایی، موسوی تبریزی و.‏.‏.‏ به "حکم" بودن فتوای معظم له تصریح فرموده اند.‏ متن بیانات و فتاوی رهبر معظم انقلاب در فصول سوم و چهارم به تفصیل آمده است.‏ )46، جمعی از علما و شخصیت‏های فقهی حوزه علمیه، با صدور فتاوای جدید و برخی نیز با تصریح به لازم الإتباع بودن حکم(.‏ آیت الله سید محمد کاظم یزدی در کتاب "عروة الوثقی" می‌نویسد:‏ "حکم الحاکم الجامع للشرائط لا یجوز نقضه و لو لمجتهد آخر.‏.‏.‏"؛ یعنی اگر حاکم جامع الشرائط حکمی صادر کند، هیچ کس حق نقض و مخالفت با آن را ندارد؛ حتی اگر مجتهد باشد؛ این مسأله فتوای جمیع فقها، از جمله آیت الله العظمی اراکی، آیت الله العظمی گلپایگانی و آیت الله العظمی خویی است.‏ عروه‏الوثقی، سید محمدکاظم یزدی، مسأله 57، ص 20 . شیخ انصاری(رحمه الله علیه) نیز در کتاب مکاسب می فرمایند:‏
".‏.‏.‏و اما لو استندنا فی ذلک الی عمومات النیابه .‏ و انه فعل الفقیه کفعل الامام و نظره کنظره الذی لا یجوز التعدی عنه فالظاهر عدم جواز مزاحمه الفقیه الذی دخل فی امر و وضع یده علیه و بنی فیه بحسب نظره علی تصرف و ان لم یفعل ذلک التصرف لان دخوله فیه کدخول الامام ، فدخول الثانی فیه و بناوه علی تصرف آخرمزاحمه له فهو کمزاحمه الامام .‏.‏.‏ هذا کله مضافا الی لزوم اختلال نظام المصالح المنوطه الی الحکام سیما فی مثل هذا الزمان الذی شاع فیه القیام بوظائف الحکام ممن یدعی الحکومه و کیف کان، فقد تبین مما ذکرنا عدم جواز مزاحمه الفقیه لمثله فی کل الزام قولی او فعلی یجب الرجوع فیه الی الحاکم.‏.‏.‏"
.‏.‏.‏ و اما اگر در اثبات ولایت فقیه به عمومات نیابت تمسک کنیم، چون مفاد آن ها این است که فعل فقیه مانند فعل امام و نظرش مانند نظر امام است که تعدی از آن ها جایز نیست؛ پس ظاهر، عدم جواز ایجاد مزاحمت بر فقیهی است که در امرِ معروفی تصرف کرده باشد و یا حتی نظر و بنای بر تصرف داشته باشد؛ اگر چه آن تصرف را انجام نداده باشد؛ چرا که نظر و تصمیم او مانند نظر امام است.‏ لذا دخالت فقیه دیگر در آن امر و تصمیم و ابراز نظر دیگر مزاحمت و مداخله در کار فقیه اولی می باشد که همانند مزاحمت بر نظام امام معصوم می باشد .‏.‏.‏.‏
مضافا به تمامی استدلال های گذشته بر عدم جواز مداخله در حکم فقیه متصرف ، باید توجه کنیم در صورت ایجاد مزاحمت، اختلال در مصالح نظام رخ می دهد؛ مصالحی که مرتبط با حکام است.‏ به ویژه در مثل این زمان که اقدام به انجام وظایف حاکمان از سوی مدعیان افزایش یافته است .‏(کتاب المکاسب، شیخ انصاری،جلد 2، ص 571 تا 573)47
رهبر معظم انقلاب، بر خلاف فتوای پیشین خود - که گاه‌ به جواز یا حتی استحباب قمه زنی قائل بودند- به عدم جواز این عمل فتوا دادند.‏(.‏ شیخ الفقهاء و المجتهدین حضرت آیت الله العظمی اراکی، حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی و حضرت آیت الله العظمی شیخ جواد تبریزی (رضوان الله تعالی علیهم) از این دسته اند.‏ متن فتوای این بزرگواران در فصل سوم موجود است.‏)48
این موج حمایتی و دلایل محکم ارائه شده برای موهن و غیر مشروع بودن این رفتارها، حمایت مجامع حقیقت طلب دیگر کشورهای اسلامی را نیز به دنبال داشت.‏(.‏ علمای شیعه عربستان (در بیانیه ای به تاریخ 19 صفر 1417)، مجلس اعلای شیعیان لبنان، مجمع التقریب بین المذاهب الإسلامی و بسیاری دیگر از مجامع شیعی جهان اسلام با صدور بیانیه هایی به اعلام حمایت از موضع ولی امر مسلمین پرداختند.‏ رجوع کنید به کتاب "قمه زنی، سنت یا بدعت" ص 144 و 203)49
ابراهیم الحیدری، نویسنده عراقی کتاب "تراجیدیا کربلاء" در این باره می نویسد:‏ "فتوای آیت الله خامنه ای با عکس العمل های متفاوتی در جهان اسلام مواجه شد؛ از یک سو بسیاری از علما و مصلحان و مؤسسات اسلامی به حمایت از این اقدام شجاعانه برخاسته و آن را تلاشی آگاهانه برای حفاظت از اصالت و خلوص اسلام شمردند؛ چراکه این فتوا بیانگر عزمی والا برای پاکسازی نهادهای مذهبی از بدهت ها و گمراهی ها و مظاهر انحراف بود که از دوران عقب ماندگی و رکود مسلمانان بر جای مانده بود.‏ از سوی دیگر، احساسات و عواطف برخی عوام بر ضدّ آقای خامنه ای به هیجان آمده و ایشان را مورد توهین و ناسزا قرار داده و متهم به کفر و خروج از اسلام کردند.‏"(.‏ تراجیدیا کربلاء، ابراهیم الحیدری، ص 491)50
البته مقاومت عوام در تغییر سنت های خود، طبیعی و در گذشته هم سابقه دار بوده است.‏ برای مثال، شنیدن ماجرای تلاش حضرت آیت الله العظمی بروجردی در جلوگیری از سنت های غلط در عزاداری هیئات مذهبی قم، از زبان مورخ بنامِ معاصر، حجت الاسلام رسول جعفریان خالی از لطف نیست:‏
"حضرت مستطاب آیت الله العظمی آقای بروجردی(مد ظله العالی) که رهبری شیعیان جهان را به عهده گرفته و دارای ریاست عامه می باشند و حوزه علمیه قم نیز با رهبری حضرت معظم له اداره می شود، از جریانات نامطلوب بعضی از موکب های عزا اظهار انزجار فرموده و مخالفت خود را با اعمالی که مناسب با جهان تشیع نبوده و مخصوصاً شایسته یک شهر مقدس نمی باشد، ابراز نموده اند؛ ولی متأسفانه بعضی از گردانندگان دستجات عزا گفته اند ما دوازده ماه سال را در تمام امور به حضرت آیت الله مراجعه نموده و از ایشان تقلید می کنیم ولی دهه عاشورا را درعزاداری از معظم له تقلید نخواهیم کرد؛ بلکه از آنچه که خود ما تشخیص می دهیم، پیروی خواهیم کرد!‏"(.‏ برگهایی از تاریخ حوزه علمیه قم، رسول جعفریان، ص 71)51
اینجاست که درد و رنج پنهانی عالمان دلسوز وفقهای دین‏شناسی چون آیت الله العظمی حکیم(قدس‏سره) برایمان روشن‏تر می‏شود که فرمودند:‏"إن قضیه التطبیر هی غصّه فی حلقومنا"؛ قضیه قمه‏زنی چون خاری در گلوی ماست.‏(.‏ شعائر الحسینیه؛ ین الوعی و الخرافه، شیخ محمود الغریفی، ص 137 ؛ الحوارات، شهید محمد باقر حکیم، ص 2)52

فصل سوم- علل صدور فتوای عدم جواز قمه زنی از سوی علما
 
اشاره- در این فصل، علل صدور فتوای حرمت از سوی مراجع عظام و علمای اعلام مورد بررسی قرار می‏گیرد؛ از این رو آنچه مبنای تنظیم و ترتیب ذکر فتاواست، علت صدور حکم (ذکر شده در متن فتوی) بوده است و نه شأن علمی آن بزرگواران؛ هر چند بسیاری از علمای دیگر نیز در خصوص منع قمه‏زنی فتواهایی داشتند که دستیابی به آنها، به دلیل کمبود وقت و عدم دسترسی کامل به منابع معتبر، ممکن نشد

2.‏ موج دوم؛ مقابله حضرت امام خمینی(قدس سره) با قمه زنی و امثال آن
 
پس از پیروزی انقلاب اسلامی جریانی تحت تاثیرمحافل روشنفکری در ایران شکل گرفت که با عزاداری حسینی به صورت سنتی، به مخالفت پرداخت.‏ بنیانگذار جمهوری اسلامی در مقابل این تفکر با شدت و حدّت ایستادند و طی چند سخنرانی، به تبین نقش مجالس عزای حسینی در حفظ و بقای مکتب تشیع پرداخته و ضرورت برگزاری مراسم عزاداری به همان شیوه سنتی را مورد تاکید قرار دادند.‏(.‏ رجوع کنید به صحیفه نور، ج 10، ص 32-26؛ و ج 16، ص 210-207؛ و ج 17، ص 62-58)38
با گسترش برخی مظاهر آزار جسمانی در مراسم سوگواری امام حسین(علیه السلام) و امکان بهره برداری دشمنان ازاین رفتارها، ایشان با صدور حکمی از قمه زنی نهی و جواز شبیه خوانی را مشروط به عدم وهن اعلام فرمودند.‏
در پی این اقدام حضرت امام(قدس سره)، آیت الله شهید سید محمد باقر صدر(قدس سره) (.‏ "آنچه که امروز با نام قمه‏زنی و جاری ساختن خون بر بدن انجام می‏شود از افعال عوام مردم و جاهلین آنهاست .‏.‏.‏ " کل الحلول عند آل الرسول، دکتر تیجانی، ص 150؛ تراجیدیا کربلا، ابراهیم الحیدری، ص 459)39 و شهید آیت الله مرتضی مطهری و جمعی از علمای بصیر به حمایت از این حکم ومحکومیت این اعمال پرداختند.‏
شهید مطهری با ذکر سابقه ورود قمه زنی به ایران می نویسد:‏ "قمه زنی و بلند کردن طبل و شیپور، از ارتدوکس های قفقاز به ایران سرایت کرده و چون روحیه مردم برای پذیرفتن آنها آمادگی داشت، همچون برق در همه جا دوید.‏"(.‏ جاذبه و دافعة علی علیه السلام، ص 154)40
شهید آیت الله مطهری در کتاب حوزه و روحانیت نیز به این مبحث پرداخته، می‏فرمایند:‏ "قمه زنی در شرایط فعلی هیچ دلیل عقلی و نقلی بر آن نداریم و یکی از مصادیق بارز تحریف محسوب می گردد و حداقل اینکه در زمان فعلی، باعث زیر سوال رفتن تشیع می گردد.‏ از برنامه‏هایی که هیچ ارتباطی با اهداف امام حسین(علیه السلام) ندارد، تیغ، قمه و قفل زدن است؛ قمه زدن هم همین طور است.‏ این کار، کار غلطی است.‏ یک عده قمه‏ها را بگیرند، به سرهای خودشان بزنند و خون ها را بریزند که که چه شود؟ کجای این حرکت، عزاداری است.‏"( .‏ حوزه و روحانیت، ج 2، ص 173.‏)41
روحانی شهید سید عبد الکریم هاشمی نژاد(.‏ شهید سید عبدالکریم هاشمی نژاد یکی از چهره های برجسته سیاسی و مذهبی قبل و بعد از انقلاب می باشد که فعالیتهای سیاسی خویش را قبل از سال 1340 شروع نموده و از سال 1341 به بعد که نهضت امام خمینی(قدس سره) آغاز گردید، تحت لوای ایشان به مبارزه می پرداخت.‏ او طی این مدت بیش از پنج مرتبه به علت سخنرانی و مبارزه علیه شاه دستگیر و روانه زندان شد.‏ شهید هاشمی نژاد پس از انقلاب نیز بر فعالیتهای خود ادامه داد و در آغاز به عنوان نماینده استان مازندران در مجلس خبرگان انتخاب شده، و در تدوین قانون اساسی و به خصوص در جهت تثبیت اصل ولایت فقیه زحمات فراوانی کشید.‏ سرانجام ایشان در هفتم مهر سال 1360 در پایان کلاس درس، به دست منافقان کوردل به شهادت رسید.‏)42 نیز به تاثیرات سوء قمه زنی در تخریب چهره تشیع پرداخته، می گوید:‏ "سوگواری برای حسین بن علی (علیهماالسلام) و یاد نمودن از فاجعه خونین نینوا، اگر به طرز صحیح انجام گیرد، علاوه بر ارزش های اسلامی و معنوی که دارد، اصولاً خود یک عمل منطقی و معقولی است که از عواطف انسانیت و حسّ حمایت از مظلوم سرچشمه می گیرد.‏ اما با کمال تأسف گاهی به نام عرض ارادت به پیشگاه مقدس حسین (علیه السلام) کارهایی انجام می شود که در برابر دنیای روز موجب شرمساری و سرافکندگی است.‏ کارهایی که نه با مقررات اسلامی سازش دارد و نه از نظر منطق، صحیح و قابل درک است.‏ برای نمونه باید موضوع "قمه زدن" را یاد کرد.‏ این عمل ناراحت کننده و چندش‏آور.‏.‏.‏ نه تنها با هیچ اصلی قابل تفسیر نیست، بلکه مخالفان و دشمنان اسلام در داخل و خارج، از آن به صورت یک حربه مؤثر و قاطع علیه آیین مقدس ما استفاده می کنند.‏
نویسندگان دغل و قلم های شومی که سالیانی دراز در این کشور مشغول سمپاشی و آلوده ساختن افکار بی خبران از اسلام و نظام عالی و جهانی آن بودند، اکثراً از این نمونه کارها که جمعی از شیعیان پاکدل به نام دین و اسلام انجام می دادند، سوءاستفاده می کردند و در نوشته‏های خود - که سراپا تهمت و افترا به اسلام و تشیع است- آنها را به نام یکی از دستورات مذهبی شیعه معرفی کرده، از مظاهر "شیعه‏گری" می شمرده اند.‏ سپس در پناه این حربه های مؤثر، فحش‏ها و ناسزاهای خود را نثار اسلام و مکتب آسمانی آن نموده و با این قبیل تهمت ها - که این کارها جزء دستورات اسلامی است- این آیین مقدس را ناصحیح و نامعقول جلوه می دادند.‏.‏.‏
اگر در داخل یک کشور اسلامی موضوع "قمه زدن" و مانند آن این گونه مورد بهره‏برداری و سوءاستفاده دشمنان اسلام قرار گیرد، در خارج از کشور نسبت به قدرت‏های بزرگ و مذاهبی که به نیروهای استعماری تکیه دارند، می توان به خوبی استنباط کرد که چگونه از این حربه های مؤثر علیه اسلام و مکتب آسمانی آن از یک طرف و تحقیر نمودن و کوچک شمردن مردم مشرق زمین از سوی دیگر استفاده می‏کنند.‏
یکی از دوستانم که دانشجوست و در آلمان غربی مشغول تحصیل است، سال گذشته برایم حکایت می کرد که در آنجا ما به دیدن فیلمی رفتیم که در آن قسمتی از عادات و اعمال مردم مشرق زمین نشان داده می شد؛ اعمالی که نشان دهنده انحطاط فکری آنها است.‏
در آن فیلم، از کشور هندوستان مثلاً دستان گاوهای مقدس و احترام‏هایی که مردم آنجا در برابر آنها انجام می‏دادند نشان داده شده، ولی هنگامی که نوبت به ایران رسید، منظره "قمه زدن" با همان وضع چندش‏آور در فیلم منعکس شد.‏
.‏.‏.‏ باز داستان دیگری در این باره دارم که دانشجوی آلمانی به علّت آن که منظره قمه زدن را در یک فیلم تلویزیونی دیده بود و دشمنان اسلام، آن را به عنوان "یکی از دستورات اسلامی که باید یک مسلمان واقعی آن را اجرا کند" معرفی کرده بودند، تا مدت‏ها حاضر نبود مسلمان شود و اسلام را بپذیرد.‏.‏.‏"(.‏ درسی که حسین علیه السلام به انسانها آموخت، شهید هاشمی نژاد، ص 261 و 262)43

گل
سایت
باهم خلوت کنید
پیام رهبر معظم انقلاب به آقای اسماعیل هنیّه نخست وزیر دولت قانون
مهره مار داشته باشید
متن ادبی
شخصیت شناسی
آیا کسی از از رقص مرگ چیزی می داند؟
معرفی سایت و وبلاگ
ویروس2009رسید
عید سعید و مبارک غدیر
ماجرای لنگه کفش و یا ضایع شدن بوش
11 توصیه برای زندگی بهتر
آیا زن انسان است؟؟؟
عکس
[همه عناوین(165)][عناوین آرشیوشده]