متن کامل کتاب دست پنهان

آن که نخست دست به ستم گشاید فردا پشت دست خاید . [نهج البلاغه]

امروز: دوشنبه 103 آذر 5

2.‏ پیدایش قمه‏زنی

در مورد منشأ اصلی و اولی قمه‏زنی، اقوال مختلفی وجود دارد(.‏ مقاله رسانة شیعه، مروری بر تاریخ تکوین مجالس و آیین های عزاداری در ایران، محسن حسام مظاهری، مجله اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385)2؛ اما آنچه که بیشتر از همه مستند و قابل اثبات است، این است که تیغ‏زنی و قمه‏زنی رسومی عاریتی‏اند که از جانب ترک‏های آذربایجان به فارس‏ها و اعراب منتقل شده‏اند.‏(.‏ شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوران قاجاریه، عبدالله مستوفی، ج1 و 3)3
نویسنده عراقی الأصل کتاب "تراژدی کربلا" نیز بر این عقیده است که مراسم‏هایی از قبیل قمه‏زنی، قبل از قرن نوزدهم در عراق مرسوم نبوده و به تدریج از اواخر این قرن در آن کشور رواج یافته است.‏ بنابراین مراسم قمه‏زنی و.‏.‏.‏ از خارج عراق به آن کشور وارد شده و ریشه عربی ندارد.‏(.‏ تراژدی کربلا، ابراهیم حیدری، ترجمة علی معموری، ص 475)4
شیخ کاظم دجیلی نیز در تأیید این نظر می گوید:‏ "عرب‏های عراق تا آغاز قرن بیستم در این گونه مراسم‏ها شرکت نمی‏کردند؛ این اعمال در ابتدا در میان ترک‏های عراق، فرق صوفیه و کردهای غرب ایران مرسوم بود.‏"(.‏ عاشوراء فی النجف و کربلا، کاظم دجیلی، ص 287؛ جیات عراقی من وراء البوابه السوداء، محمود درّه، ص 24)5
گزارشی از مقامات بریتانیایی درباره مراسم عاشورای 1919م.‏ در نجف حاکی است که گروهی صد نفره از شیعیان ترک در آن سال به قمه‏زنی پرداخته بودند.‏(.‏ نقاش، ص 269 dministration Report of The Shamiyya Division, Great Britain6 )
خاطره‏ای از سید محمد بحرالعلوم، این نظر را تأیید می کند:‏ "هنگامی که حدود 50 یا 60 سال پیش در‌نجف بودم، تنها چند هیئت ترک در آن شهر حضور داشت.‏ آنان در ایام عزا به منزل سید بحرالعلوم بزرگ می‏رفتند و با کسب اجازه از ایشان به خواندن ابیاتی سوزناک درباره امام حسین (علیه السلام) می پرداختند.‏ برخی از آنان نیز در ضمن ذکر مصیبت برای همدردی با امام حسین (علیه السلام) جراحت‏های خفیفی به خود وارد می‏کردند.‏ به‌ تدریج این گونه اعمال رو به تحول و گسترش گذاشته تا آن که پس از ممنوعیت قمه‏زنی در دوره نخست وزیری یاسین هاشمی، در سال 1935 م.‏ به اوج خود رسید.‏ در واقع این اعمال زور، تأثیری معکوس داشت؛(.‏ به حکم "الإنسان حریص علی ما منع" هرگاه اعمال فشار با تبیین علمی و فرهنگ‏سازی همراه نباشد، اثر معکوس خواهد داشت.‏)7 به نحوی که یک هیئت قمه‏زنی، به سه هیئت تبدیل شد.‏"(.‏ گفتگو با سید محمد بحرالعلوم پیرامون عزاداری حسینی، مجله "النور" شماره 74، ژوئیه 1997م.‏)8
حاج حمید راضی(متوفی سال 1953 م.‏) از معمرین اهل کربلا که نزدیک به 110 سال عمر کرده بود، خاطرات خود درباره عزاداری امام حسین (علیه السلام) نقل می کند که مراسم قمه‏زنی و.‏.‏.‏ در ایام جوانی او در شهر نجف و کربلا مرسوم نبود.‏(.‏ گفتگو با دکتر شاکر لطیف، 12/4/1996 م.‏، کتاب تراژدی کربلا)9 همچنین در خاطرات شفاهی هیچ یک از کهن سالان نجف و کربلا از برگزاری مراسم قمه‏زنی و.‏.‏.‏ قبل از نیمه قرن نوزدهم یاد نشده است.‏ این‏گونه مراسمها برای اولین بار توسط برخی زائران ترک از طایفه قزلباش رواج یافت.‏ آنان به هنگام زیارت امام حسین (علیه السلام) با شمشیرهایی مخصوص به سرهای خود ضربه می زدند.‏(.‏ النجف الاشرف عاداتها و تالیدها، طالب علی شرقی، ص 223-220)10
از نظر تاریخی مسلم است که قمه‏زنی در ایران تا پیش از صفویه هیچگونه سابقه‏ای نداشته است و محور تردیدها در آن است که آیا در زمان صفویه به وجود آمده است و یا اینکه بعد از صفویه در در زمان قاجاریه وارد شده و رواج یافته است؟(.‏ قمه زنی، سنت یا بدعت؟ مهدی مسائلی، ص 19)11